یک تمثیل لطیف بسیار عالی یعنی مثال باران و نهر را کلام الله مجید بیان میکند: «أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها فَاحْتَمَلَ السَّیْلُ زَبَداً رابِیاً وَ مِمَّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِی النَّارِ ابْتِغاءَ حِلْیَةٍ أَوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ (رعد/ 17)
خداوند از آسمان آبى فرستاد و از هر درّه و رودخانه اى به اندازه آنها سیلابى جارى شد سپس سیل بر روى خود کفى حمل کرد و از آنچه (در کوره ها) براى به دست آوردن زینت‌آلات یا وسایل زندگى، آتش روى آن روشن مىکنند نیز کفه ایى مانند آن به وجود مىآید- خداوند، حق و باطل را چنین مثل مىزند!- امّا کفها به بیرون پرتاب مىشوند، ولى آنچه به مردم سود مى رساند [آب یا فلز خالص] در زمین مىماند خداوند اینچنین مثال مىزند!» هر ظرفی به قدر گنجایش خود از رحمت خدا لبریز می گردد و اختلاف ظرفیتها، ناشی از مصلحت و حکمت الهی است که آن هم مبتنی بر سنتهای الهی و روابط ضروری میان علل و معلول‌ها است. نباید مراتب موجودات را در عالم هستی، از قبیل مراتب قرار دادی و اعتباری افراد، در محیط اجتماع دانست و در نتیجه، جابه‌جایی میان کامل و ناقص را امری ممکن تلقی کرد. عدل الهی اقتضا دارد که هر کس حسب وسع فکری و عقلانی خود و امکانات و زمینه های موجودش مورد محاسبه قرار گیرد؛ بنابراین کسی که در محیط فاسدی رشد می کند، در قبال اعمال نیکش ثواب بیشتری می برد و گناهان او نیز عقاب کمتری دارد تا کسی که در محیط مذهبی پرورش یافته است.
و یا در مورد ناقص‌العقل، از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «... مَنْ ضَعُفَ عَقْلُه قَلَّ بلاؤُه؛ کسی که عقلش ضعیف است، بلایش کم است» (اصول کافی، ج 2، ص 259، کتاب ایمان، کفر، باب شده ابتلاء المؤمن، ح 29) پس اشخاص کم ادراک، به مقدار ضعف عقل خود، از بلاها و امتحانات الهی، در امانند و محاسبه آنها نیز آسانتر است.
کتاب عدال الهی، مرتضی مطهری،
کتاب عدل الهی از دیدگاه امام خمینی
(کتاب آموزش عقاید، محمد تقی مصباح یزدی )
