زینب صغری (ام‌کلثوم)؛ بانویی جلیل‌القدر از خاندان وحی
زینب صغری دختر امام علی(ع) و حضرت فاطمه (س)، کنیه اش ام کلثوم و چهارمین فرزند امیرالمومنین می باشد که در سال 6 ه ق به دنیا آمده است.
شیخ مفید در شمار فرزندان امیرالمومنین نام او را زینب و کنیه اش را ام کلثوم ذکر میکند. این کنیه را پیامبر (ص) به سبب شباهت زینب به خاله اش ام کلثوم دختر رسول خدا به او داد.(1)
در بین علمای شیعه و سنی این اختلاف نظر وجود دارد که زینب صغری فرزند چندم امیرالمومنین است؟ علمای شیعه او را کوچک تر از زینب دانسته اند(2) ولی اهل سنت ام کلثوم را بزرگتر از حضرت زینب ذکر کرده اند(3)
گروهی از مورخان هم بر این عقیده اند که حضرت علی (ع) دو دختر به نام ام کلثوم داشته اند، یکی از حضرت زهرا که در زمان عمر از دنیا رفته و دیگری از یکی دیگر از همسران امیرالمومنین است که در کربلا حضور داشته و جز اسیران به شام سفر کرده است.(4)
در برخی منابع تاریخی آمده است که ام کلثوم با عمربن خطاب خلیفه دوم ازدواج کرده است ولی جمعی از علمای شیعه مانند شیخ مفید این ازدواج را انکار کرده و آقا بزرگ تهرانی از چندین کتاب نام میبرد که در رد این ازدواج نوشته شده اند.(5)
نقل شده وی به همسری محمدبن عقیل بن ابی طالب در آمد که حاصل این ازدواج سه پسر به نام های عبدالله و عبدالرحمن و قاسم بود. ام کلثوم بعد از محمد بن عقیل به همسری کثیربن عباس بن عبدالمطلب درآمد که از او هم دختری به نام ام کلثوم به دنیا آورد.(6)
از ام کلثوم روایاتی در منابع شیعی نقل شده که اکثر این احادیث درباره مصائب وارد شده بر اهل بیت می باشد. مامقانی او را در زمره زنان راوی می شمارد و می گوید وی زنی جلیل القدر فهیم و بلیغ است و او را از ثقات می دانم.(7)
همراهی زینب صغری با امام حسین(ع)
از جمله کسانی که هنگام خروج امام از مدینه آن حضرت را همراهی کرد زینب صغری (ام کلثوم) بوده است.(8) در شب عاشورا پس از شنیدن اشعار امام حسین درباره بی وفایی دنیا ام کلثوم فریاد برآورد وا محمداه واعلیاه وااماه وافاطمناه واحسناه واحسیناه واضیعتاه بعدک یا ابا عبدالله در حالیکه این ها را صدا می زد گفت ای وای از آن درماندگی و بیچارگی که بعد از تو گریبانگیر ما خواهد شد. امام حسین (ع) خواهرش را تسلی داده و فرمودند: وعده الهی را از یاد مبر و مطمئن باش ساکنان آسمان ها و اهل زمین همه از بین می روند و به طور کلی همه ی مخلوقات در جهان هستی روزی هلاک خواهند شد.
سپس امام عده ای از خاندان خود, از جمله ام کلثوم را خطاب قرار داد و فرمود بعد از شهادتم بی تابی نکنید گریبان چاک نکنید صورت های خود را مجروح نکنید و سخنان بیهوده بر زبان جاری مسازید که موجب نا خشنودی خدا می گردد.(9)
در جریان اسارت
وقتی کوفیان برای اطفال غذا آوردند ام کلثوم فریاد زد و گفت ای اهل کوفه صدقه بر ما (اهل بیت پیامبر) حرام است.(10)
روایت است که به هنگام ورود کاروان اسرا به شام ام کلثوم از شمر خواست که سرهای شهدا را ازمیان اسیران به سمتی ببرند که همه ی نگاه ها به آن طرف برود و نظاره به سوی آنان کمتر شود.(11)
در مورد نحوه و زمان وفات آن حضرت
آمده است که ام کلثوم و فرزندش زید بر اثر بیماری(12) یا خورانیدن سم به آنان از دنیا رفته اند(13) که بنا به گفته ابن طیفور پس از سال 61 ه ق و واقعه کربلا بوده است.(14)
(1) قمی. الکنی و الالقاب.مکتبه الصدر . ج1. ص 228
(2) مفید. الارشاد . 1414ق. ج1. ص 354
(3) ابن اسحاق . سیره ابن اسحاق. 1410ق. ص 247
(4) ابن طاووس . علی بن موسی اللهوف فی قتلی الطفوف. ص200.
(5) مدخل ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب بخش مخالفان ازدواج.
(6) زبیری . مصعب بن عبدالله . نسب قریش. ص45.
(7) مامقانی . تنقیح المقال. 1352ق. ج3. ص73.
(8) المفید فی ذکر السبط الشهید . ص13.
(9) ابن طاووس . علی بن موسی اللهوف فی قتلی الطفوف. ص140-141.
(10) مجلسی . بحارالنوار. 1403ق. ج45. ص114.
(11) ابن طاووس . اللهوف. ص 174.
(12) ابن حبیب بغدادی . المنمق. 1415ق. ص312.
(13) صغانی. المصنف. ج6. ص164.
(14) ابن طیفور . بلاغات النسا. 1372 ش. ص 23-24.
