بسم الله الرحمن الرحیم
غیرت ورزی در قرآن کریم و نگاهی به تبلور آن در قیام عزت‌مند کربلا
چکیده
غيرت يكى از اخلاق پسندیده است كه هيچ انسانى به طور كلى از آن بىبهره نيست و يكى از فطرت‌های آدمى است و اسلام هم دينى است كه بر اساس فطرت تشريع شده است؛ غيرت به صورت صحيح و معتدل و مثبت يك نيروى دفاعى عظيم است كه به كمك آن مىتوان بر دشمنان و مخالفان پيروز شد، چرا كه اين نيروى باطنى هنگامى كه جان و مال و ناموس و دين و ايمان يا استقلال يك كشور در معرض تهديد قرار مىگيرد بسيج مىشوند و تمام نيروهاى ذخيره وجود انسان را به حركت در مىآورد، و گاه يك انسان غيور در تحت تأثير عامل غيرت، نيرويى به اندازه ده انسان پيدا مىكند و تا حد ايثار و فداكارى، ايستادگى و پايمردى نشان مىدهد، به همين دليل، غيرت يكى از اسباب عزّت و سربلندى و اقتدار است؛ در این نوشتار غیرت ورزی به خانواده از منظر قرآن کریم و با رویکردی بر حادثه کربلا و تبلور غیرت ورزی در این قیام عزت‌مند مورد دقت و کنکاش قرار می‌گیرد.
کلمات کلیدی: غیرت و عفت، غیرت و خانواده، غیرت و قرآن، غیرت و قیام کربلا.
مقدمه
غیرت از ریشه «غير» بمعنى تبديل و تغییر چیزی به چیز دیگر است که صلاح و منفعت در آن باشد (قرشی، 1412ق، ج5، ص138). مرد غیرتمند با حساس شدن به انحراف ها نسبت به خانواده اش، تغییر حالت داده و به صلاح و نفع عیال خود واکنش نشان می دهد و از حیثیت و آبروی او دفاع می کند(مصطفوی، 1368ش، ج7، ص293).
با توجه به همین مفهوم است که غیرت را به رشك و حساسیت مرد نسبت به همسر و خانواده معنا می کنند(بستانی، 1375، ص648)؛ زیرا غیرتمند با حساسیت در باره خانواده و ناموس خود در واقع تغییر حالت می دهد و حالت دفاعی به خود می گیرد و با افرادی که مزاحم ناموس خود شده یا نگاه انحرافی به آنها داشته باشند، بجای دوستی، دشمنی می کند.
خانواده در فارسى، معادل «اهل» در كلام عرب است. «اهل الرجل» كسانى را گويند كه با او در يك مسكن زندگى كنند و به مفهوم محدود آن عبارت است از يك واحد اجتماعى، ناشى از ازدواج يك زن و يك مرد كه فرزندان پديد آمده از آنها آن را تكميل مىكنند (قرشی، 1412ق، ج5، ص135).
1. مفهوم شناسی غیرت در خانواده
غیرت در خانواده، آن است که کسی نسبت به ناموس خود و همسر یا فرد مورد علاقه اش به حدّی اهتمام ورزد که به دیگری اجازه تعرّض به حریم خویش ندهد؛ زیرا انسان غیور، نمی تواند تحمّل کند که دیگران با نگاه های ناپاک یا انگیزه های فاسد، به همسر و بستگان او نزدیک شوند و قصد بدی داشته باشند.
به دیگر سخن، غیرت نوعی حساسیت برخاسته از مسئولیت است و هر کس نسبت به چیزی که مسئولیت دارد، باید نسبت به آن حساسیت هم داشته باشد؛ در نظام خانواده، یک مرد غیور نسبت به خانواده اش از یک طرف احساس محبت و از طرف دیگر احساس مسئولیت می کند، این احساس مسئولیت نوعی از غیرت را در وجود او پدید می آورد.
امروزه با کمرنگ شدن غیرت ورزی در خانواده، انحرافات اخلاقی و رواج بی حجابی و بی عفتی دامنگیر جامعه شده است که اگر مردان در مقابل اختلاط انحراف آمیز زن و مرد در اجتماع و محیط کار و روابط خانوادگی از خود حساسیت وغیرت نشان می دادند، به یقین خیلی از ناهنجاری ها از بین می رفت و آرامش عفاف و حجاب بر جامعه حکمفرما می شد.
آری گاهی ارتباط زنان و مردان با افراد بيگانه عيب شمرده نمىشود و واژه «غیرت» تدريجاً به فراموشى سپرده مىشود و گاه در نظر بعضى، ضد ارزش و ناشى از تعصب كور قلمداد مىشود و اين برای ثبات خانواده يك فاجعه است.
2. حد غیرت
مرد از یک جهت باید غیرت دینی داشته و اگر انحرافی در حجاب و عفاف خانواده دید، با امر به معروف و نهی از منکر، جلوی این انحراف را بگیرد و نگذارد حیثیت و شخصیت دینی خانواده و ناموسش مورد تعرض افراد لاابالی قرار گیرد؛ همانگونه که امیر مومنان علی -علیه السلام- می فرماید: «يَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَكُمْ يُوَافِقْنَ الرِّجَالَ فِي الطَّرِيقِ أَمَا تَسْتَحْيُونَ وَ قَالَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ لَايَغَارُ»(برقی، 1371ق، ج1، ص115) (ای مردم عراق! خبر دار شدم که زنان شما در خیابان ها به مردان تنه می زنند، آیا حیا نمی کنید؟! و باز فرمود: خدا کسی را که غیرت نشان نمی دهد، لعنت کند).
از جهت دیگر هم مرد نباید زیاده روی شود و به بهانه ی غیرت، باعث آزار خانواده شود که امیر مومنان علی –علیه السلام- در مورد افراط در غیرت می فرماید: «وَإِیَّاكَ وَالتَّغایُرَفِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ فَإِنَّ ذلِكَ یَدْعُوالصَّحِیحَةَ إِلَى السَّقَمِ، وَالْبَرِیئَةَ إِلَى الرِّیَبِ» (شریف رضی، 1414ق، نامه 31، ص405) (بپرهیزید از غیرتمندی در غیر موضع غیرت -افراطی گری و سخت گیری های نابجا- که همانا این کار، زن صحیح را به مریضی و پاک را به آلودگی فرا می خواند).
3. غیرت ورزی در قرآن
3-1. غیرت ورزی قرآن کریم نسبت به زنان پاکدامن
خداوند به دنبال دستور حجاب در آیه59 سوره احزاب، سه گروه را شديداً مورد تهديد قرار مىدهد كه اگر دست از كارهاى خود برندارند، رسول خدا را بر ضد آنها شورانده و به شديدترين مجازات گرفتار خواهند شد «لَئِنْ لَمُ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَالَذينَ فى قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فى الْمَدينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَ لا يُجاوِرُوُنَكَ فيها الَّا قَليلًا مَلْعُونينَ ايْنَما ثُقِفُوا اخِذُوا وَقُتِلُوا تَقْتيلًا» (احزاب/ 61-60) (اگر منافقان و بيماردلان و آنها كه اخبار دروغ و شايعات بى اساس در مدينه پخش مىكنند دست از كار خود برندارند، تو را بر ضد آنان مىشورانيم، سپس جز مدّت كوتاهى نمىتوانند در كنار تو در اين شهر بمانند! و از همه جا طرد مىشوند و هر جا يافت شوند گرفتار خواهند شد و به سختى به قتل خواهند رسيد).
این سه گروه عبارت بودند از:
الف) منافقان: با پخش شايعاتى درباره جنگ های پيامبر -صلى الله عليه و آله- در مدينه سعى داشتند روحيه مسلمانان را تضعيف كنند.
ب) بیمار دلان (اراذل و اوباش): با ايجاد مزاحمت در مورد زنان مسلمان اسباب ناراحتى آنها را فراهم مىكردند؛
ج) شايعه پراکنان: افرادی که در مدینه شایعه پراکنی می کردند تا مومنان را آزار دهند (مکارم شیرازی، 1377ش، ج3، ص433).
اين غيرت الهيّه كه سبب دفاع شديد از عرض و نواميس و كيان مسلمين شده است، سرمشقى براى همه در مسأله غيرت دينى و ناموسى است و نشان مىدهد كه افراد غیرتمند در برابر اراذل و اوباش که غیرت اجتماعی زنان با عفاف و با حجاب را هدف قرار داده اند، نبايد بىتفاوت يا خونسرد باشند.
3-2. غیرت الهی راز حرمت فحشا
خدای متعال به رسول خدا دستور می دهد که فحشا به هیچ وجه جایز نیست: «قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ...» (اعراف/ 33) (بگو: خداوند، اعمال زشت را، چه آشكار باشد چه پنهان، حرام كرده است...).
امام صادق –علیه السلام- در علت حرمت فحشا به این ایه استناد کرده و فرمود: «ما مِنْ اَحَدٍ اَغْيرَ مِنَ اللهِ تبارك وتعالي و مَنْ اَغْيَرُ مِمَّن‌ْ حَرَّم الفواحش‌َ ما ظَهَرَمنها و ما بَطَن» (حر عاملی، 1409ق، ج27، ص172) (هيچ كس غيورتر از خداوند تبارك و تعالي نيست. كيست غيورتر از كسي كه‌فواحش ظاهري و باطني را حرام كرده است).
در تفسیر الدر المنثور هم آمده است که سعد بن عباده مىگفت: اگر مردى را با همسرم ببينم بىدرنگ گردنش را با شمشير مىزنم. اين حرف به گوش رسول خدا رسيد، فرمود: «قال سعد بن عبادة لو رأيت رجلا مع امرأتي لضربته بالسيف فبلغ ذلك رسول الله صلى الله عليه و سلم فقال أ تعجبون من غيرة سعد فو الله لأنا أغير من سعد و الله أغير منى و من أجله حرم الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ و لا شخص أغير من الله» (سیوطی، 1404ق، ج3، ص81) (آيا از غيرت سعد تعجب مىكنيد؟ و ليكن به خدا سوگند من از سعد غيرتمندترم و خداوند از من غيورتر است، و از همين جهت فواحش ظاهرى و باطنى را تحريم كرده، چون هيچ كس غيورتر از خدا نيست).
3-3. بهم آمیختگی غیرت و عفت در دستورات قرآنی
قرآن کریم در آیات از یک سو به مردان مومن دستور می دهد با حفظ نگاه شان، همانگونه که نسبت به خانواده خود غیور هستند، غیرت دیگران را هم جریحه دار نکنند و این یعنی غیرت باید همگانی باشد تا جامعه ای با حجاب و عفاف شکل گیرد و همه باید در این میان تلاش کنند و از سوی دیگر به زنان هم دستور می دهد که عفاف را در جامعه سرلوحه زندگی خویش قرار دهند و علاوه بر حفظ حجاب، هنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمين نزنند، مبادا زينت پنهان شان پيدا شود و صداى خلخالى كه بر پا دارند، به گوش رسد تا بیمار دلان به فکر هوسرانی نیفتند و این یعنی درست است که مومنان باید غیرت داشته و از خانواده و اجتماع خود محافظت کرده و نسبت به افراد سودجو از خود واکنش نشان دهند؛ ولی می توان با حفظ حجاب و عفاف و خودداری از کارهایی که برانگیزاننده هوی و هوس در جامعه است، از وقوع انحراف جلوگیری کرد تا کار به واکنش ها هم نرسد:
«قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ يحَْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ ذَالِكَ أَزْكىَ لهَُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرُ بِمَا يَصْنَعُون * وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَرِهِنَّ وَ يحَْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْيَضْرِبْنَ بخُِمُرِهِنَّ عَلىَ جُيُوبهِِنَّ وَ لَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيرِْ أُوْلىِ الْارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُواْ عَلىَ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَ لَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يخُْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَ تُوبُواْ إِلىَ اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكمُْ تُفْلِحُونَ» (نور/ 31-30) (به مؤمنان بگو چشمهاى خود را -از نگاه به نامحرمان- فروگيرند، و عفاف خود را حفظ كنند؛ اين براى آنان پاكيزهتر است؛ خداوند از آنچه انجام مىدهيد آگاه است! و به آنان با ايمان بگو چشمهاى خود را -از نگاه هوسآلود- فروگيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه نمايان است، آشكار ننمايند و (اطراف) روسرىهاى خود را بر سينه خود افكنند -تا گردن و سينه با آن پوشانده شود-، و زينت خود را آشكار نسازند مگر براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدر شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان همكيششان، يا بردگانشان [كنيزانشان]، يا افراد سفيه كه تمايلى به زن ندارند، يا كودكانى كه از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نيستند؛ و هنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمين نزنند تا زينت پنهاني‌شان دانسته شود و همگى بسوى خدا بازگرديد اى مؤمنان، تا رستگار شويد).
در اين آيات عفت و غيرت به هم آميخته شده تا آنجا كه به زنان اجازه نمىدهد پا را بر زمين بكوبند و صداى خلخال را ظاهر كنند؛ اينها همه دستوراتى است كه هم تأكيد در رعايت نهايت عفت را دارد و هم رعايت غيرت.
3-4. غیرت حضرت یوسف
قرآن کریم به غيرت دينى حضرت يوسف، يكى از بزرگ ترين پيامبران الهى اشاره می‌کند كه از سوى زنان هوس‌باز مصر مخصوصاً ذليخا مورد تهاجم قرار گرفت و از او خواستند تسليم خواستههاى نامشروع آنها شود؛ ولی غیرت دینی حضرت یوسف مانع آلوده گشتنش شد و به شدت مقاومت نمود تا آنجا كه زندان را با همه رنج هايش بر تسليم در برابر خواستههاى آنها ترجيح داد و به درگاه پروردگار چنين عرضه داشت: «قَالَ رَبِّ السِّجْنُ احَبُّ الَىَّ مِمَّا يَدْعُونَنى الَيْهِ وَ الَّا تَصْرِفْ عَنّى كَيْدَهُنَّ اصْبُ الَيْهِنَّ وَ اكُنْ مِنَ الْجاهِلينَ» (یوسف/ 33) (پروردگارا! زندان نزد من محبوب تر است از آنچه اينها مرا بسوى آن مىخوانند! و اگر مكر و نيرنگ آنها را از من باز نگردانى، بسوى آنان متمايل خواهم شد و از جاهلان خواهم بود).
اين تعبير هم از مقام عفت و عصمت يوسف حكايت مىكند و هم از غيرت و پارسائى او و هنگامى كه اين روحيه پاك را مقايسه با عدم غيرت عزيز مصر مقايسه مىكنيم كه وقتى ناپاكى همسرش ذليخا بر او ثابت شد تنها به اين جمله قناعت كرد! «يُوسُفَ اعْرِضْ عَنْ هذا وَاسْتَغْفِرى لِذَنْبِكِ انَّكَ كُنْتِ مِنَ الخاطِئينَ» (یوسف/ 29) (يوسف! از اين موضوع صرف نظر كن و تو اى زن نيز استغفار كن كه از خطاكاران بودى) (رک: مکارم شیرازی، 1377ش، ج3، ص435).
4. تبلور غیرت ورزی در حماسه کربلا
غیرت ورزی در دریای پهناور وجود اباعبدالله الحسین سلام الله علیه موج می زند و به همگان می‌آموزد که می‌بایست بیشترین حساسیت را در دفاع و صیانت از ناموس و خانواده داشته باشند؛ آن حضرت قبول نکردن بیعت با یزید و ذلت ناپذیری را یکی از نشانه های غیرت سرافرازان غیرتمند دانسته و می فرماید: «أَلَا وَ إِنَّ الدَّعِيَ ابْنَ الدَّعِيِّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اثْنَتَيْنِ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ يَأْبَى اللَّهُ لَنَا ذَلِكَ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ حُجُورٌ طَابَتْ وَ حُجُورٌ طَهُرَتْ وَ نُفُوسٌ أَبِيَّةٌ وَ أُنُوفٌ حَمِيَّةٌ مِنْ أَنْ نُؤْثِرَ طَاعَةَ اللِّئَامِ عَلَى مَصَارِعِ الْكِرَامِ» (ابن نما حلی، 1406ق، ص55) (آگاه باشید که حرام زاده فرزند حرامزاده مرا بین بر یکی از دوچیز پای می فشارد: یا کشتن یا ذلت؛ هیهات ما ذلت را بپذیریم. خدا و رسول و مومنان دامن های پاک و پیراسته و سرافرازان غیور ذلت را برای ما نمی پذیرد و پیروزی از فرومایگان را برکشته شدن شرافتمندانه برنمی گزیند).
آری غيرتمندى حضرت در مورد خاندانش همانند قیام بر علیه ظلم و ظاغوت، درس‌آموز و شنيدنى است؛ او تمام تلاش خويش را براى تدابير دفاعى به كار گرفت تا در کنار حماسه دفاع از دین، حماسه‌ساز غیرت ورزی در بشریت نیز باشد و الگوی تمام نمای غیرت برای حفظ شرافت و حیثیت خانواده باشد.
4-1. حمایت از خانواده یکی از اهداف قیام عاشورا
او که سرآمد غیرتمندان عالم است، در رجز حماسی خویش در روز عاشورا بر حمایت از ذرّیه پیامبر و خانواده پدرش تأکید کرده و غیرت ورزی را از اهداف مهم عاشورایی می دانست:
أَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍ
آلَيْتُ أَنْ لَا أَنْثَنِي
أَحْمِي عِيَالاتِ أَبِي
أَمْضِي عَلَى دِينِ النَّبِي
من حسين بن على هستم* قسم خوردهام كه از جهاد با كفار رو گردان نشوم* من از اهل و عيال پدرم حمايت مي كنم* من بدين پيامبر اسلام شهيد مي شوم (ابن شهرآشوب، 1379ق، ج4، ص110؛ حسینی موسوی، 1418ق، ج2، ص318. مجلسی، 1403ق، ج1، ص49).
این یعنی غیرت در خانواده هم سطح جهاد در راه خداست و حمایت از خانواده و احساس وظیفه کردن یکی از آثار دینداری است و جامعه ای با محوریت دین حرکت می کند که در آن غیرت ورزی نماد داشته باشد. به دیگر سخن اگر امروزه حجاب و عفاف کمرنگ شده و غیروت ورزی گاهی امری ناپسند قلمداد می شود، بخاطر کمرنگ شدن آموزه های دینی است و اگر می خواهیم در فرهنگ سازی حجاب و عفاف موفق باشیم، اصلی ترین راه کارها تقویت ایمانی جامعه است.
4-2. حفر خندق نشانگر غیرت ورزی امام حسین
ابن اعثم می گوید: امام حسین - علیه السلام- به اصحابش فرمود: «قوموا فَاحفِروا لنا حَفیرَةً حَولَ عسکَرنا هذا شِبهَ الخندقِ و اَجِّجُوا فیهِ ناراً حتی یَکونَ قِتالُ القومِ مِن وجهٍ واحدٍ لانقاتِلُهُم و لایُقاتِلونَ فَنَشتَغِلَ بِحَربِهِم و لانُضیعَ الحَرَمَ» (پژوهشکده باقر العلوم، 1385، ص433) (برخیزید و دور خیمه ها گودالی همچون خندق حفر کنید و در آن آتش افروزید تا با اینان از یک طرف درگیر شویم و هنگام درگیری حرم را در امان داریم).
غيرت آن حضرت نسبت به اهل بيت و حرم شريف تا به آنجا بود كه نهايت سعى و كوشش خود را براى حفظ حريم آنها به كار برد و براى همين منظور بر دور خيمه خندق كند و در آن آتش افروخت (مفید، 1413ق، ج3، ص95؛ ابو مخنف کوفی، 1380ش، ص142؛ ابن بابویه، 1376ش، ص157) و با این تاکتیک مانع از حمله دشمن به زنان و کودکان می‌شد و این یعنی هیچ چیزی نباید جامعه را از غیرت بر ناموس و خانواده کم اهمیت جلوه دهد، حتی اگر قرار است انسان جان را فدا کند، ارزشمندترینش این است که با غیرت فدا شود.
4-3. تحمل تشنگی بخاطر غیرت
روز عاشورا در گرماگرم جنگ تشنگي بر امام فشار آورد، صفوف لشكر را از هم گسسته و خود را به شريعه رسانيد؛ خواست آب بنوشد، مردي گفت: آيا تو آب مي‌نوشي و حال آن كه حرمت هتك‌شد. امام حسين آب روي آب ريخت و آب ننوشيد و لشکر را پراکنده ساخته و به حرم برگشت و خیمه را سالم دید: «فَمَدَّ الْحُسَيْنُ يَدَهُ فَغَرَفَ مِنَ الْمَاءِ فَقَالَ فَارِسٌ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ تَتَلَذَّذُ بِشُرْبِ الْمَاءِ وَ قَدْ هُتِكَتْ حُرْمَتُكَ فَنَفَضَ الْمَاءَ مِنْ يَدِهِ وَ حَمَلَ عَلَى الْقَوْمِ فَكَشَفَهُمْ فَإِذَا الْخَيْمَةُ سَالِمَةٌ» (ابن شهر آشوب، 1379ق، ج4 ، ص58).
امام تا متوجه شد لشکر می خواهد به سمت حرم رود، غیرتش قبول نکرد حتی یک لحظه تاخیر کرده و آب بنوشد و بلکه با سرعت تمام به لشکر حمله ور شد تا نگذارد کسی به حرم او بی حرمتی کند و زمانی آرام گرفت که از سلامت حرم مطمئن شد.
آیا می توان خود را پیرو این امام دانست، ولی نسبت به خانواده غیرت نداشت؟!
آیا می توان با بهانه های همچون مد روز، پیشرفت، مسخره مردم و ... دست از غیرت برداشت؟!
آیا این همه ناهنجاری ها بخاطر دوری جامعه از پیام نهضت عاشورا نیست که امام تشنگی را تحمل می کند، اما احتمال هتک حرمت را تاب نمی آورد و به دشمن حمله می کند تا به حرم برسد؟!
4-4. غیرت خانواده نشانه آزاد مردی
در نگرش ابا عبد الله الحسین، غیروت ورزی نماد و نشانه آزاد مردان است که اگر آزاد مردان دین هم نداشته باشند، باز غیرتمند هستند؛ بنابراین غیرت به خانواده، امری است فطری که هر آزاد مردی با هر اندیشه و نگرشی حتی اگر دین هم نداشته باشد، بایستی آن را سرلوحه زندگی خویش کند؛ امام حسین در واپسین لحظات وقتی شنید که گروهی از سپاه دشمن قصد حمله به خیمه ها و تعرّض به زنان و کودکان دارند، بر سرشان فریاد کشید:
«وَيْلَكُمْ يَا شِيعَةَ آلِ أَبِي سُفْيَانَ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِينٌ وَ كُنْتُمْ لَا تَخَافُونَ الْمَعَادَ فَكُونُوا أَحْرَاراً فِي دُنْيَاكُمْ هَذِهِ وَ ارْجِعُوا إِلَى أَحْسَابِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ عَرَباً كَمَا تَزْعُمُونَ قَالَ فَنَادَاهُ شِمْرٌ لَعَنَهُ اللَّهُ مَا تَقُولُ يَا ابْنَ فَاطِمَةَ فَقَالَ إِنِّي أَقُولُ أُقَاتِلُكُمْ وَ تُقَاتِلُونَنِي وَ النِّسَاءُ لَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ فَامْنَعُوا عُتَاتَكُمْ وَ جُهَّالَكُمْ وَ طُغَاتَكُمْ مِنَ التَّعَرُّضِ لِحَرَمِي مَا دُمْتُ حَيّا فَقَالَ شِمْرٌ لَعَنَهُ اللَّهُ لَكَ ذَلِكَ يَا ابْنَ فَاطِمَة» (ابن طاووس، 1348ش، ص119، اربلی، 1381ق، ج1، ص50) (واى بر شما اى پيروان آل ابو سفيان! اگر شما دين نداريد و از حساب روز قيامت نمىترسيد، پس دست كم در دنياى خود آزاد مرد باشيد؛ اگر به گمان خود عرب هستيد، به حسب و نسب خود بازگرديد. شمر فرياد زد: اى پسر فاطمه چه مىگويى؟ امام فرمود: مىگويم من با شما مىجنگم و شما با من مىجنگيد، زن ها تقصيرى ندارند، متجاوزان و نادانان و گمراهان خود را از رفتن به سوى خيمهها جلوگيرى كنيد و تا زندهام متعرّض حرم من نشويد؛ شمر گفت: اى پسر فاطمه! اين پيشنهادت را مىپذيريم).
4-5. جوشش غیرت امام حسین -علیه السلام- با نگاه به پیکر غرق در خون اصحاب
امام حسین وقتی با مشاهده یاران در خون خود غلطیده خود، حرم اهل بیت را بی یاور دید، غیرتش بجوش آمد و آنها را ندا در داد که : «یافُرسانَ الهَیجاءِ ما لی اُنادیکم فلاتُجیبوننی ... فهذهِ نِساءُ الرسولِ لفقدکم قدعلاهنَّ النُحولُ فقوموا مِن نومتِکم ایها الکِرامُ...» (پژوهشکده باقر العلوم، ص541) (ای سواران عرصه پیکار! چرا فریاد تان می کنم و پاسخم نمی دهید؟! ... اینک این بانوان پیامبرند که از فقدان شما ناتوان گشته اند؛ ای بزرگواران غیور از خواب خود برخیزید و این سرکشان پست را از حرم پیامبر خدا برانید...).
آری امام در اوج تنهایی و مظلومیت خود، غیرت خانودگی را تنها دلتنگی خود دانسته و این پیام را به بشریت می دهد که مرد غیرت مند نه به مرگش و بلکه باید به فکر غیرتش باشد و دغدغه اش حرمت حریم ناموسش باشد که اگر این دغدغه حل شود، از مرگ هراسی نیست و تحمل تنهایی در مقابل دشمن آسان تر است.
4-6. غیرت ورزی زینب کبری در حال اسارت
اهل بیت نیز درس غیرت ورزی را از امام حسین آموخته بودند و در هر برهه ای با تمام جدیت آن را نشان می دادند؛ وقتی اسراء نزدیک شام رسید، ام کلثوم به شمر ملعون فرمود: «مرا به تو حاجتی است و آن اینکه چون ما را به شهر در آوری، از دری ببر که نظاره گران اندک باشد و به مردانی که سرهای مبارک را حمل می کنند بگو سرها را از میان ما ببرند تا مردم کمتر به ما نگاه کنند»؛ اما شمر از لجاجت سرها را به نیزه ها زد و وسط اسراء قرار داد تا مردم بیشتر اسراء را نگاه کنند (قمی، 1381ش، ص390).
4-7. غیرت ورزی سکینه دختر امام حسین در اوج اسارت
سهل ساعدی گوید: (وقتی به شام رسیدم که اهل بیت وارد آن می شدند، نزدیک‌تر رفته و از زنی پرسیدم کیستی؟ فرمود: سکینه دختر امام حسین -علیه السلام- . گفتم: حاجتی داری که برآورده کنم؟ فرمود: ای سهل به حامل این سر بگو که آن را پیشتر برد تا مردم مشغول نگریستن بر آن شده و به حرم اهل بیت نگاه نکنند) (قمی، 1381ش، ص392).
این عظمت و عزت اهل بیت می‌باشد که مصیبت به آن بزرگی را فراموش کرده و در اندیشه حفظ عفت خویشتن می‌باشد و این نشانی از غیرتمندی اهل بیت است که حاضر نیستند در منظر گاه مردان نامحرم قرار گیرند، حتی اگر در بند اسارت باشند.
4-8. غیرت ورزی در خانواده تنها در خواست امام زین العابدین از یزید
امام صادق سلام الله علیه می‌فرماید: «وقتی امام سجاد را با اهل بیت نزد یزید بردند، گفت: خدا را شکر که پدرتان را کشت! امام سجاد فرمود: خدا کشنده پدرم را لعنت کند. یزید برآشفت و دستور قتل حضرت را داد. حضرت فرمود: اگر مرا می کشی، محرمی نمی ماند که دختران پیغمبر –صلی الله علیه و آله و سلم- را به منزل شان برگرداند؛ یزید از کشتن امام منصرف شد» (قمی، 1381ش، ص404).
غیرت ورزی امام در حال اسارت تنها خواسته‌ای بود که از یزید خواست و این یعنی پیروان اهل بیت باید به غیرت دینی بیش از همه حتی جان‌شان اهمیت دهند؛ همانگونه که امام سجاد در درخواست دیگری غیرت خانوادگی خود را به جهانیان اعلام کرد و از یزید خواست تا آن چه غارت شده به اهل بیت بازگردانده شود و وقتی یزید گفت: امّا آنچه از شما گرفته شده، من به جاى آنها چند برابر بهاى آنها را به تو خواهم داد؛ امام سجّاد عليه السّلام فرمود: «امّا مال تو را كه نمىخواهم و نزد خودت انباشته باشد، بلكه آنچه كه از ما گرفته شده آنها را مىخواهم، زيرا در ميان آنها لباس دست بافت حضرت فاطمه عليها السلام دختر محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم و روسرى و گردنبند و پيراهن او قرار دارد» (ابن طاووس، 1348ش، ص194).
بنابراین حتی حساس شدن به لباس های خانواده نیز نشانگر غیرت دینی مرد است ومرد غیور نباید آن را در اختیار دیگران قرار دهد.
4-9. خروش غیرتمندانه حضرت زینب بر یزید
اعتراض حضرت زینب به یزید در شام، که اهل بیت پیامبر را در معرض دید و تماشای مردم کوچه و بازار قرار داده، ریشه در غیرت او داشت که ضمن توبیخ یزید فرمود: «أَمِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ سَبَايَا قَدْ هَتَكْتَ سُتُورَهُنَّ وَ أَبْدَيْتَ وُجُوهَهُنَّ تَحْدُو بِهِنَّ الْأَعْدَاءُ مِنْ بَلَدٍ إِلَى بَلَدٍ وَ يَسْتَشْرِفُهُنَّ أَهْلُ الْمَنَاهِلِ وَ الْمَنَاقِلِ وَ يَتَصَفَّحُ وُجُوهَهُنَّ الْقَرِيبُ وَ الْبَعِيدُ وَ الدَّنِيُّ وَ الشَّرِيفُ لَيْسَ مَعَهُنَّ مِنْ رِجَالِهِنَّ وَلِيٌّ وَ لَا مِنْ حُمَاتِهِنَّ حَمِي» (ابن طاووس، 1348ش، ص182) (آيا اين از عدل است اى فرزند آزادشدهها! كه زنان و كنيزان تو در پس پرده باشند و دختران رسول اللَّه اسير؟! پردههاي شان را دريدى و چهرههاي شان را آشكار كردى، آنان را چونان دشمنان از شهرى به شهرى كوچانيده، همگان آنان را دیدند، و مردمان دور و نزديك، پست و شريف، چهرههاي شان را نگريستند، در حالى كه از مردان آنان حامى و سرپرستى همراه شان نبود).
زینب کبری چنان بر یزید خروشید که همه به خباثت درونی او پی بردند و سپس شخصیت درونی یزید را آشکار نمود: «و كَيْفَ يُرْتَجَى مُرَاقَبَةُ مَنْ لَفَظَ فُوهُ أَكْبَادَ الْأَزْكِيَاءِ وَ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنْ دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ وَ كَيْفَ يَسْتَبْطِئُ فِي بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ مَنْ نَظَرَ إِلَيْنَا بِالشَّنَفِ وَ الشَّنَئَانِ وَ الْإِحَنِ وَ الْأَضْغَان» (ابن طاووس، 1348ش، ص182) (به راستى چگونه توقّع و اميد دلسوزى از پسر آن كسى باشد كه دهانش جگر پاكان را جويد و بيرون انداخت و گوشتش از خون شهيدان روييد؟! و چگونه به دشمنى با ما خانواده كندى كند آنكه با نظر كينه و دشمنى به ما مىنگرد؟!)
این خروش بیانگر این واقعیت است که غیرت ناموسی از افراد آزاده و پاکیزه بروز می دهد و جامعه ی دینی باید به رفتار خود بنگرد که چرا بر انحراف ها و ناهنجاری های اجتماعی واکنش نشان نمی دهد و افرادی که روی به انحراف نهاده و از اموزه های دینی دست برداشته اند، نه خود غیرت خواهند داشت و نه به غیرت ورزی اهمیت خواهند داد.
کتابنامه:
- ابن بابويه، محمد، 1376ش، الأمالي، ترجمه: محمد باقر كمرهاى، کتابچی، تهران، چاپ ششم.
- ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد، 1379ق، مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، علامه، قم.
- ابن طاووس، على، 1348ش، اللهوف على قتلى الطفوف، جهان، تهران.
- ابن نما حلى، جعفر، 1406ق، مثير الأحزان، مدرسه امام مهدی، قم، چاپ سوم.
- ابو مخنف كوفى، لوط، 1380ش، نخستين گزارش مستند از نهضت عاشورا (ترجمه وقعة الطفّ)، ترجمه: جواد سلیمانی، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ دوم.
- اربلى، على، 1381ق، كشف الغمة في معرفة الأئمة، بنی هاشمی،تبريز.
- برقى، احمد، 1371ق، المحاسن، دار الکتب الاسلامیه، قم، چاپ دوم.
- بستانى، فؤاد افرام، 1375ش، فرهنگ ابجدى، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم.
- پژوهشکده باقر العلوم، 1385ش، فرهنگ جامع سخنان امام حسین، ترجمه: علی مویدی، نشر معروف، قم، چاپ سوم.
- حر عاملی، محمد، 1409ق، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت، قم.
- حسينى موسوى، محمد، 1418ق، تسلية المُجالس و زينة المَجالس (مقتل الحسين عليه السلام)، موسسه المعارف الاسلامیه،قم.
- سيوطى، عبدالرحمن، 1404ق، الدر المنثور فى التفسير بالماثور، كتابخانه عمومى مرعشى نجفى، قم.
- شریف رضی، محمد، 1414ق، نهج البلاغه (صبحی صالح)، هجرت، قم، 1414ق.
- قرشى بنايى، على اكبر، 1412ق، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ ششم.
- قمی، عباس، 1381ش، نفس المهموم، ترجمه: ابو الحسن شعرانی، هجرت، قم.
- مجلسى، محمد باقر،1403ق، بحار الأنوار ، دار احیاء التراث العربی، بيروت، چاپ دوم.
- مصطفوى، حسن، 1368ش، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
- مفيد، محمد، 1413ق، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، کنگره شیخ مفید، قم.
- مکارم شیرازی، ناصر، 1377ش، اخلاق در قرآن، مدرسه امام علي بن ابي طالب، قم.
