سوال: احاديث مربوط به عزاداري براي معصومين عليهم السلام (به خصوص حضرت اباعبدالله عليه السلام) در كتب اربعه شيعه را بنویسید
پاسخ اجمالی:
عزاداری مورد تایید قرآن کریم و روایات اسلامی و سیره معصومین و مسلمانان می‌باشد و در کتب اربعه روایاتی مربوط به اصل عزاداری، شرایط آن، عزاداری رسولخدا و ائمه و نیز توصیه به عزاداری برای معصومین آمده است.
پاسخ تفصیلی:
اصل عزاداري و گريه مورد تأييد قرآن كريم است؛ چنان كه حضرت يعقوب از شدت حزن و گريه در فراغ يوسف عزيزش نابينا شد: وَقَالَ يَا أَسَفَي عَلَي يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كظِيمٌ.[۱] در سيره نبوي و منابع كهن تاريخ اسلام نیز آمده است كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ در فقدان عزيزاني مثل خديجه و ابوطالب و در شهادت حمزه سيد الشهداء نه تنها گريه كرد بلكه مردم را تشويق به عزاداري نمود. ابن هشام نوشته در رثاي شهداي احد و تعزيه آنها اشعار و مرثيه هاي فراواني سروده شد.[۲] امام رضا ـ عليه السلام ـ مجلسي ترتيب مي داد و سخنران و مرثيه خوان در آن مجلس به رثاي امام حسين ـ عليه السلام ـ پرداخته و مردم را مي گرياندند.[۳]
چند نکته مهم
نکته اول: عزاداری در کتب اربعه
در کتب اربعه هم به اصل عزاداری اشاره شده است و هم به شیوه و شرایط عزاداری و هم اینکه در مصیبت‌ها بایستی به یاد مصیبت‌هایی که به پیامبر و اهل بیت رسیده است، افتاد و بر آنها گریه کرد و در این کتاب‌های باب‌های مستقلی در باب عزاداری وجود دارد از جمله:
الف)کتاب کافی مرحوم کلینی:
- باب التعزیه و ما یجب علی صاحب المصیبه.[۴]
- باب ثواب من عزی حزینا.[۵]
- باب ثواب التعزیه.[۶]
- باب زیاره قبر ابی عبد الله الحسین –علیه السلام- .[۷]
- باب مولد الحسین –علیه السلام-.[۸]
- باب فضل زیاره ابی عبد الله الحسین.[۹]
- باب النوادر کتاب اشربه روایت ششم: (یاد امام حسین علیه السلام هنگام نوشیدن آب و لهن بر قاتلان آن حضرت و گریه بر مظلومیت حضرت).[۱۰]
- باب نوادر کتاب الجنائز (در این باب ۴۶ روایت آمده است که برخی از آنها بر عزاداری کردن ائمه اطهار و تسلیت گفتن به دیگران و جواز عزاداری دلالت دارند).[۱۱]
- حدیث الصیحه: دستور امام صادق علیه السلام به کمیت برای شعر گفتن در مظلومیت امام حسین –علیه السلام؛ عزاداری برای امام حسین علیه السلام در محضر امام صادق علیه السلام.[۱۲]
- باب مایجب علی الجیران لاهل المصیبه و اتخاذ الماتم ( روایت اول در عزاداری بر جعفر طیار و روایت چهار بیانگر وصیت امام باقر علیه السلام به عزاداری بر آن حضرت بعد از شهادتش).[۱۳]
- باب الکتمان.[۱۴]
ب) کتاب من لایحضره الفقیه مرحوم شیخ صدوق:
- باب التعزیه و الجزع عند المصیبه و زیاره القبور و النوح و الماتم؛ باب عزاداری و بی‌تابی کردن و زیارت قبور و نوحه سرایی و ماتم گرفتن.[۱۵]
- زیاره قبر ابی عبد الله الحسین.[۱۶]
ج) کتاب تهذیب الاحکام مرحوم شیخ طوسی:
باب زیارته (یعنی زیارات امام حسین علیه السلام).[۱۷]
د) کتاب الاستبصار مرحوم شیخ طوسی:
باب کیفیه التعزیه.[۱۸]
نکته دوم: روایات عزاداری از صاحبان کتب اربعه در دیگر کتاب‌ها
باید به این نکته نیز توجه کرد که همه روایات در کتب اربعه نیست و بلکه در کنار کتب اربعه، کتاب‌های دیگری از همین مولف‌ها وجود دارد که با سلسله سند‌های معتبر روایات فراوانی جمع کرده‌اند:
الف) شیخ صدوق: وی غیر از من لایحضره الفقیه، کتاب‌های دیگری نیز دارد که درباره عزاداری و پاداش گریه بر امام حسین و ... روایاتی آورده است مانند: کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال: "باب ثواب من انشد فی الحسین شعرا فبکی او ابکی او بکی او تباکی" و "باب من بکی لقتل الحسین بن علی او لما مس اهل البیت صلوات الله علیهم اجمعین من الاذی و ثواب من مسه اذی فی اهل بیت". کتاب عیون اخبار الرضا: باب ۲۸ حدیث ۴۸، ۵۷، ۵۸... .
ب) شیخ طوسی: وی نیز علاوه بر تهذیب الاحکام و الاستبصار، کتاب‌های دیگری دارد و روایاتی در باره عزاداری آورده است مانند: مجلس ۴، حدیث ۳۲ و ۳۵؛ مجلس۷، حدیث۱۸ و ... .
نکته سوم: روایاتی درباره عزاداری از کتب اربعه:
روایت اول: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: أَنْشَدَ الْكُمَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ شِعْراً فَقَالَ
أَخْلَصَ اللَّهُ لِي هَوَايَ
فَمَا أُغْرِقُ نَزْعاً وَ لَا تَطِيشُ سِهَامِي
فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ لَا تَقُلْ هَكَذَا فَمَا أُغْرِقُ نَزْعاً وَ لَكِنْ قُلْ فَقَدْ أُغْرِقَ نَزْعاً وَ لَا تَطِيشُ سِهَامِي.
روایت دوم: سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِي دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ مُصْعَبٍ الْعَبْدِيِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ قُولُوا لِأُمِّ فَرْوَةَ تَجِيءُ فَتَسْمَعُ مَا صُنِعَ بِجَدِّهَا قَالَ فَجَاءَتْ فَقَعَدَتْ خَلْفَ السِّتْرِ ثُمَّ قَالَ أَنْشِدْنَا قَالَ فَقُلْتُ
فَرْوُ جُودِي بِدَمْعِكِ الْمَسْكُوبِ
قَالَ فَصَاحَتْ وَ صِحْنَ النِّسَاءُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَابَ الْبَابَ فَاجْتَمَعَ أَهْلُ الْمَدِينَةِ عَلَى الْبَابِ قَالَ فَبَعَثَ إِلَيْهِمْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع صَبِيٌّ لَنَا غُشِيَ عَلَيْهِ فَصِحْنَ النِّسَاءُ.[۱۹]
روایت سوم: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ أَوْ غَيْرِهِ قَالَ: أَوْصَى أَبُو جَعْفَرٍ بِثَمَانِمِائَةِ دِرْهَمٍ لِمَأْتَمِهِ وَ كَانَ يَرَى ذَلِكَ مِنَ السُّنَّةِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اتَّخِذُوا لآِلِ جَعْفَرٍ طَعَاماً فَقَدْ شُغِلُوا.[۲۰]
روایت چهارم: وَ لَمَّا قُبِضَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيُّ رُئِيَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ قَدْ خَرَجَ مِنَ الدَّارِ وَ قَدْ شُقَّ قَمِيصُهُ مِنْ خَلْفٍ وَ قُدَّامٍ.
روایت پنجم: قَالَ الصَّادِقُ لَمَّا مَاتَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ النَّبِيُّ حَزِنَّا عَلَيْكَ يَا إِبْرَاهِيمُ وَ إِنَّا لَصَابِرُونَ يَحْزَنُ الْقَلْبُ وَ تَدْمَعُ الْعَيْنُ وَ لَا نَقُولُ مَا يُسْخِطُ الرَّبَّ.
روایت ششم: قَالَ إِنَّ النَّبِيَّ حِينَ جَاءَتْهُ وَفَاةُ جَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ زَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ كَانَ إِذَا دَخَلَ بَيْتَهُ كَثُرَ بُكَاؤُهُ عَلَيْهِمَا جِدّاً وَ يَقُولُ كَانَا يُحَدِّثَانِي وَ يُؤَانِسَانِي فَذَهَبَا جَمِيعاً. [۲۱]
[۱] . يوسف / ۸۴.
[۲] . ابن هشام، السيرة النبويه، ج۳، ص۱۵۹.
[۳] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۵، ص۶۳ و ۱۷۴ و ۱۹۶.
[۴] . کافی، ج۳ ص۲۰۳.
[۵] . کافی، ج۳، ص۲۰۵.
[۶] . کافی، ج۳، ص۲۲۶.
[۷] . کافی، ج ۴، ص۵۷۵.
[۸] . کافی، ج۱، ص۴۶۵.
[۹] . کافی، ج۴، ص۵۸۰.
[۱۰] . کافی، ج۶، ص۳۹۱.
[۱۱] . کافی، ج۳، ص۲۵۰.
[۱۲] . کافی، ج۸، ص۲۱۳، روایت ۲۶۲ و ۲۶۳.
[۱۳] . کافی، ج۳، ص۲۱۶.
[۱۴] . کافی، ج۲، ص۲۲۶، حدیث۱۶
[۱۵] . من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص۱۷۳.
[۱۶] . من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۹۵.
[۱۷] . تهذیب الاحکام، ج۶، ص۵۲.
[۱۸] . الاستبصار، ج۱،ص۲۱۷، باب ۱۲۹.
[۱۹] . كلينى، محمد، الكافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق ج۸ ، ص۲۱۵، حدیث ۲۶۲ و ۲۶۳.
[۲۰] . همان، ج۳ ، ص۲۱۷، حدیث۴.
[۲۱] . ابن بابويه، محمد، من لا يحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج۱ ، ص۱۷۴، حدیث ۵۱۱، ۵۲۶، ۵۲۷.
