عید سعید قربان، عید الاضحی و عید خون، روز امتحان حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حضرت اسماعیل (علیه السلام) است، حضرت ابراهیم (علیه السلام) یکی از پنج پیامبر بزرگ الهی هست، این پیامبر الهی در شب های نهم و دهم ماه ذی الحجه در خواب دید که در روز دهم ذی الحجه برای جلب رضایت الهی تنها فرزندش را که خداوند در سن پیری به وی اعطا کرده بود را در نزدیکی خانه امن الهی یعنی منا برده و قربانی کند.
حضرت ابراهیم (علیه السلام) فرزندش را به منا برد و دست و پایش را بست، تا مبادا تعلقات و دوستی فرزند مقابل خواسته پروردگار متعال سدّی شود و ایشان را از این فرمان الهی منصرف سازد، چاقو را بر گلوی اسماعیل (علیه السلام) نهاد ولی اذن الهی چاقو، گلوی اسماعیل (علیه السلام) را نبرید، و فرمان الهی برای ابراهیم نازل گشت: فلَمّا اَسْلَما وَتَلّهُ لِلجَبینِ وَنادَیناهُ اَنْ یا اِبراهیم قد صدّقت الرّؤیا انّا کذلک نجزِی المحسنین (۱)؛ ای ابراهیم! تو از آزمایش الهی سربلند بیرون آمدی، اکنون فرزندت را رها کن و به جای اسماعیل این گوسفند را که برایت هدیه فرستادیم، قربانی کن.
عید سعید قربان فلسفه هایی دارد چرا که خداوند لم یزل بدون فلسفه کاری را از بنده اش نمی خواهد، عید سعید قربان، عید جان باختن و قربانی کردن جان خویش در پای معشوق است، عید رهایی از تعلقات هست، انسان اگر بخواهد به معشوقش که خداوند متعال هست، برسد باید بسیاری از خواسته هایش را قربانی در راه خداوند متعال کند.
اینکه انسان بخواهد چیزی را قربانی کند، باید پی به معنا و مفهوم آن کند،از نظر معنای لغوی قربانی از لفظ قربان مأخوذ است، هر آن چیزی که وسیله تقرب و نزدیکی به خداوند متعال باشد آن را قربانی می گویند، آن چیز خواه ذبح حیوان باشد یا دیگر صدقات، البته برخی از علما به طور خاص هر عملی را که موجب تقرب و نزدیکی به خدا باشد را قربانی می نامند.
در عرف عام به آن حیوانی که در روز خاصی مثل عید الاضحی برای جلب رضای الهی ذبحش شود، قربانی می گویند.
این قربانی که حال منظور ما از بیان عرف عام هست، دارای اسرار و فلسفه ای هست، مهمترین این فلسفه ها فدا کردن مال در جهت رضایت الهی می باشد، به طور قطع و یقین باید دانست که ذبح حیوان منظور نیست بلکه انسان باید با کشتن حیوان نفس اماره خود را با شمشیر برنده عقل و ایمان ذبح کند تا تقرب الهی حاصل گردد.
در روایتی از امام صادق (علیه السلام( آمده است که : اولین قطره خون قربانی که ریخت، خداوند گناهان صاحبش را می بخشد، اوقاتی که به خاطر تولد نوزاد یا ورود مسافر یا دفع بلا، گوسفند ذبح می شود، در روح و روان و حرکت اهل خانه شور و نشاطی پدید می آید(۲).
یکی دیگر از فلسفه های مهم قربانی کردن و عید الاضحی این است که انسان فقرا را سیر کند، این نیز گذشت از مال و فدا کردن برای تقرب و رضای الهی هست، فکلوا منها واطعمواالقانع والمعتر(۳)؛ از گوشت‌هایی که قربانی می کنید هم خودتان میل نمائید، هم به قانع و معتر بدهید، قانع، فقیری است که به آنچه می گیرد، قانع است. معتر، فقیری است که علاوه بر تقاضای کمک اعتراض هم می کند.
این نشان دهنده بینش وسیع اسلام است که سفارش به خود را فراموش کنید نه دیگران را و در تقسیم گوشت و اطعام، پای بند تملق یا دعا و تواضع فقیر نباشید؛ او را سیر کنید، گرچه با شنیدن زخم زبان باشد.
پی نوشت ها:
۱) سوره صافات، آیات ۱۰۳-۱۰۵.
۲) مصباح الشریعه، ص ۴۹.
۳) سوره حج، آیه ۳۶.
