مقدمه
گاهی اوقات عذابهایی که خداوند برای کافران یا بدکاران در این دنیا نازل میکند، به گونه ای است که عذاب بودن آن بر خود آن‌ها پوشیده میماند و غافل از آن هستند و باخوش خیالی تصور میکنند که زندگیشان در مسیرِ خیر و نیکی قرار دارد و غرق در نعمت‌های چشمگیر خداوند هستند، در حالی که حقیقت چیز دیگری است و ظاهراً نعمت آن‌ها را فرا گرفته است و در واقع غیر از بلا و عذاب چیز دیگری نیست. در قرآن از این نعمتِ پنهان، به «امهال و استدراج» (مهلت دادن) یاد می‌شود. قرآن در این رابطه می‌فرماید:
﴿وَلا یحْسَبَنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیزْدادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ.[1]
و البته آنان که به راه کفر رفتند، گمان نکنند که مهلتى كه ما به آن‌ها مىدهیم به حال آن‌ها بهتر خواهد بود، بلکه براى امتحان مهلت مىدهیم تا بر سرکشى و طغیان خود بیفزایند و به آنان عذابى برسد که به آن سخت خوار و ذلیل شوند﴾.
به طور قطع یکی از نعمت‌های مهمّ دنیوی که خداوند در حقّ ِهر انسانی روا داشته، نعمتِ وجود و ادامۀ حیات است، اما با این وجود، این نعمت بارز الهی، برای کافران و بدکاران به معنای افزوده شدن بر جز عذاب او است؛ چرا که این گونه آدمها هر چقدر در این جهان عمر کنند، به جای اینکه به فکر اصلاح و هدایت و ذخیرۀ توشه ای برای آخرت خود بیفتند، هر چه بیشتر زمینۀ بروزِ خباثت ها و تباهی ها را فراهم میکند و روز به روز بر سنگینیِ بارِ گناهِ او افزوده می‌شود.
افراد فاسق و کافر گرچه مدتی را به خوشی و تبهکاری بگذرانند و نسبت به آیات الهی بی تفاوت باشند و از متذکّر آیاتِ خداوند نشوند و پیوسته غفلت آن‌ها ادامه پیدا کند، اما پس از این امهال و استدراج موقتی، ناگهان در برابر عذابِ آشکارِ خداوند قرار میگیرند و معذّب می‌گردند؛ همچنان که قرآن کریم در این باره می‌فرماید:
﴿ فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَیْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَیْءٍ حَتَّىٰ إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ .[2]
پس وقتى نعمت‌ها و عذابِ ما را به کُلّى از یاد بردند، درهاى همۀ لَذائذِ مادّى را به روىشان گشودیم و وقتى سرگرم و شادمان به آن شدند، ناگهان ایشان را به کیفر اعمالشان گرفتیم و آن هنگام خوار و نااُمید گردیدند﴾.
مشتقّات کلمۀ «امهال» و «استدراج» هر دو در قرآن به کار رفته است؛ مثلاً در آیات ذیل می‌فرماید:
﴿ وَذَرْنِی وَالْمُكَذِّبِینَ أُولِی النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِیلًا.[3]
و امّا امرِ تکذیبگرانِ توانگر [كه بجز داشتنِ نعمتِ من، انگیزهاى براى تکذیب آیاتم ندارند] به خودِ من واگذار کن و اندکى مهلت‌شان بده﴾.
﴿وَالَّذِینَ كَذَّبُوا بِآیاتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیثُ لا یعْلَمُونَ * وَأُمْلِی لَهُمْ إِنَّ كَیدِی مَتِینٌ.[4]
و کسانی که آیاتِ ما را دروغ شمردند، اندک‌اندک از جایی که ندانند به کیفرِ خود گرفتارشان خواهیم ساخت و آنان را مهلت می دهیم زیرا که تدبیر من استوار است﴾.
این آیۀ مبارک، به طور اجمال نشان می‌دهد که سنّتِ «امهال و استدراج»، سنّتی پایدار برای دنیای کافران است.
کلیدواژه: قرآن، امهال، استدراج، عذاب، غفلت.
-------------------------
پینوشتها:
. آلعمران/ 178.
2. انعام/ 44.
3. مزّمّل/ 11.
4. اعراف/ 183 و 182.
=============================================
برای مشاهده ی مطلب مرتبط
بررسی سنت امداد از منظر قرآن
ویژگی‌های سنّت‌های الهی
