فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ .1
[اى پيامبر] پس به مهر و رحمتى از سوى خدا با آنان نرم خوى شدى، و اگر درشت خوى و سخت دل بودى از پيرامونت پراكنده مىشدند بنابراين از آنان گذشت كن، و براى آنان آمرزش بخواه، و در كارها با آنان مشورت كن، و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خدا توكل كنندگان را دوست دارد.2
شأن نزول؛
فرمان عفو عمومى.
آيه درباره حوادث جنگ احد است، زيرا بعد از برگشتن مسلمانان از احد، كسانى كه از جنگ فرار كرده بودند، اطراف پيامبر را گرفته و ضمن اظهار ندامت، تقاضاى عفو و بخشش داشتند، و خداوند در اين آيه، عفو عمومى آنها را صادر كرده و پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) با آغوش باز، خطاكاران توبه كار را پذيرفت.
نکات آیه:
1- اشاره به يكى از مزاياى فوق العاده اخلاقى پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) كرده، و مىفرمايد: «در پرتو رحمت و لطف پروردگار، تو با مردم مهربان شدى در حالى كه اگر خشن و تندخو و سنگدل بودى از اطراف تو پراكنده مىشدند».3
(فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ).
2- خداوند می فرماید:«از تقصير آنان بگذر، و آنها را مشمول عفو خود گردان و براى آنها طلب آمرزش كن»
(فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ).
3- بعد از فرمان عفو ، براى زنده كردن شخصيت دستور مىدهد كه باز هم «در كارها با آنها مشورت كن و رأى و نظر آنها را بخواه» .4
(وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ).
4- «اما هنگامى كه تصميم گرفتى (قاطع باش و) بر خدا توكل كن، زيرا خداوند متوكلان را دوست دارد»
(فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ).
5- توكل بايد حتماً بعد از مشورت و استفاده از همه امكاناتى كه انسان در اختيار دارد،انجام شود.5
-------------------------------------
1-(آل عمران/159) جزء 4، ص 71.
2-(ترجمه انصاريان، ص: 71).
3-ازمصادیق اخلاق زیبای حضرت می توان به عیادت ایشان از شخصی یهودی اشاره کرد،شخصی که هنگام گذرآن حضرت از کوچه ها بر سر ایشان خاکروبه می ریختند.
4-درجنگ احد نظر حضرت مبارزه درون شهری بود ولی اصحاب مبارزه برون شهری را پیشنهاد دادند و حضرت نیزبرای آنان احترام قائل شده و آن را پذیرفتند، هرچند به علت نافرمانی از دستورات حضرت، در جنگ احد با شکست مواجه شدند.
5- برگزيده تفسير نمونه، ج1، صص: 343-342.
=======================================
برای مشاهده ی مطالب مرتبط
نکات آیه 134 سوره آل عمران
چند نکته از آیه 83 سوره بقره
