(وَ وَجَدَكَ عائِلًا فَأَغْنى - فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلاتَقْهَرْ - وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ - وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ، و تهى‌دستت يافت پس بى‌نيازت نمود - حال كه چنين است پس هيچ يتيمى را از روى قهر خوار مشمار - و هيچ سائلى را مرنجان - و نعمت پروردگارت را با رفتار و گفتارت بازگو كن)
كلمه عائل به معناى تهى‌دستى است كه از مال دنيا چيزى ندارد و رسول خدا (ص) همين طور بود. خداوند او را بعد از ازدواج با حضرت خديجه بى‌نياز كرد. خديجه همه اموالش را در اختیار پیامبر گذاشت. [پدیده ازدواج پیامبر و خدیجه، خاص و موردی است و جوانان نمی‌توانند از آن الگو بگیرند. زن بزرگ‌تر از شوهر فقط در این ازدواج اتفاق افتاد. هرچند پسرانی که دنبال زن ثروتمند هستند فراوان‌اند و وقتی هم مورد انتقاد قرار می‌گیرند - اگر دغدغه دینی داشته باشند - می‌گویند پیامبر و خدیجه الگوی ماست. داداش! ازدواج شیرین و الاهی پیامبر و خدیجه کجا و شوگرمامی‌بازی شماها کجا] البته بعضى گفته‌اند منظور از اغناء، استجابت دعاى پیامبر است.
(فَأَمَّا الْيَتِيمَ ...) راغب مى‌گويد: كلمه قهر به معناى غلبه كردن بر كسى است، اما نه تنها غلبه كردن، بلكه غلبه همراه با خوار كردن. قهر به اين دو معنا به صورت تک هم گفته مى‌شود. [یعنی هم به غلبه معمولی و هم به غلبه همراه با خوارداشت، قهر گفته می‌شود]. (وَ أَمَّا السَّائِلَ ...) كلمه نَهر كه مصدر فعل نهى لاتنهر است، به معناى زجر و رنجاندن با غلظت و خشونت است. (وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ ...) كلمه تحديث (مصدر باب تفعیل) وقتى درباره نعمت به كار رود به معناى ذكر، يادآورى و نشان دادن نعمت است. حال يا به زبان و يا به عمل. اين عمل [یعنی نشان دادن و یادآوری نعمت به زبان و عمل] همان شكر نعمت است.
[البته این با مانور تجمل فرق می‌کند. طرف گوشی آیفون آخرین مدل را خریده. دائما به هر بهانه‌ای آن را از کیف صورتی‌اش بیرون می‌آورد و به دوستانش می‌گوید: «خوب شد گرفتم. واقعا برای فعالیت‌های فرهنگیم به آیفون احتیاج داشتم.» حالا کار فرهنگی‌اش چیه؟ جستجو در اینستاگرام برای روش‌های جدید اکستنشن مو.] اوامر و نواهى اين چند آيه يعنى خوار نكردن يتيم، نرنجاندن فقير و نشان دادن نعمت دستور به همه مردم است. هر چند كه خطاب متوجه شخص رسول خداست.
اين آيات سه‌گانه به خاطر اينكه حرف فاء در ابتداى آيه اولى آمده، نتيجه‌گيرى از آيه قبل است كه عنايات الاهى به رسول خدا را مى‌شمرد. گويا فرموده: تو طعم ذلتى را كه يتيم مى‌چشد چشيده‌اى و شكسته شدن دل او را احساس كرده‌اى. پس هيچ يتيمى را خوار مکن و به مال او هم تجاوز مكن. نیز می‌گوید تو تلخى گمراهى و احتياج به هدايت و تلخى فقر و تهى‌دستى را درك كرده‌اى، پس هيچ سائلى را كه از تو مى‌خواهد حاجتش را برآورده کنی از خود نران. حاجتش اگر - چه هدايت است و چه معیشت - برآور. تو طعم انعام خدا بعد از تهى‌دستى را چشيده‌اى و ارزش بخشندگی و رحمت خدا را مى‌دانى. پس شکر نعمت خدا را به جای آور، همه جا نعمتش را به یاد آور و از مردم پنهانش نکن. [البته در اسلام توصیه‌هایی هم به پنهان کردن ثروت و موفقیت‌های زندگی شده است. این‌ها را باید کنار هم معنی کرد.]
================================================
برای مشاهده ی مطالب مرتبط
خلاصه تفسیر سوره ضحی بر اساس المیزان(آیات اول تا سوم)
خلاصه تفسیر سوره ضحی بر اساس المیزان(آیات4 تا6)
خلاصه تفسیر سوره ضحی بر اساس المیزان(آیه پنجم)
خلاصه تفسیر سوره ضحی بر اساس المیزان(آیه ششم)
خلاصه تفسیر سوره ضحی بر اساس المیزان(آیه هفتم)
