مقدمه
در مقاله قبل موجودات را دودسته کردم و با دسته اول یعنی همان «ممکن‌الوجود» یا موجودی که وابسته به شرایط است و به‌خودی‌خود وجود ندارد و به تعبیری «موجود مشروط» آشنا شدیم، اینک در این مقاله دسته دوم موجودات یعنی «واجب‌الوجود» تعریف خواهد شد.
چیستی واجب‌الوجود
همه ما به‌سادگی می‌توانیم شوری مشروط و غیر مشروط را تصور کنیم؛ شوری غذاهای مختلفی که هرروز میل می‌کنیم مشروط است یعنی همه آن‌ها برای اینکه شور باشند به «نمک» نیاز دارند تا آن‌ها را شور کند و الا هیچ‌کدام به‌خودی‌خود شور نیستند و از این طعم در هیچ‌یک از آن‌ها بدون وجود نمک خبری نیست. حال همین شوری در نمک وضعیت دیگری دارد یعنی در نمک شوری «مشروط» نیست و برای شور شدن نمک چیزی در آن ریخته نمی‌شود بلکه خود نمک مادامی‌که نمک است شور است مگر اینکه ترکیبات شیمیایی آن تغییر کند و دیگر اساساً نمک نباشد و الا مادامی‌که نمک نمک است شور نیز هست. این قصه مشروط و غیر مشروط فراوان در اطراف ما وجود دارد و آثار مختلفی در اشیاء پیرامون ما همواره این دو حالت را دارند، گرما، سرما، چربی، خشکی و ... همه و همه در برخی اشیاء مشروط و در برخی دیگر نامشروط هستند حال می‌خواهیم همین دو حالت را این بار در «وجود» فرض نماییم همان‌طور که شوری در اشیاء یا مشروط است یا غیر مشروط می‌توان گفت وجود نیز در برخی اشیاء (ممکن‌الوجود) مشروط و در برخی نامشروط است. دقیقاً همین‌جاست که می‌توان مفهوم «واجب‌الوجود» را به‌خوبی درک کرد؛ واجب‌الوجود موجودی است که وجودش مشروط به هیچ‌چیز نیست و به‌خودی‌خود موجود است. از این منظر «وجود» واجب‌الوجود شبیه «شوری» نمک است یعنی همان‌طور که نمک بدون نیاز به هیچ‌چیز دیگری شور است واجب‌الوجود نیز بدون نیاز به هیچ‌چیز دیگری موجود است.[1]بنابراین می‌توان موجودات را به دودسته تقسیم نمود: موجوداتی که وجود آن‌ها مشروط به اموری دیگر است که «ممکن‌الوجود» هستند و موجوداتی که وجود آن‌ها مشروط به هیچ امری دیگری نیست که «واجب‌الوجود» نامیده می‌شوند.
در انتها لازم است به این نکته دقیق نیز توجه کنید که ما فعلاً در مقام «تصور» واجب‌الوجود هستیم یعنی می‌خواهیم بگوییم عقل ما چنین مفهومی را تصور می‌کند اما اینکه آیا این مفهوم ذهنی در خارج نیز وجود دارد یا نه؟ سؤالی است که اصل برهان امکان و وجوب به آن پاسخ خواهد دارد؛ برهانی که فعلاً درصدد بیان مقدمات آن هستیم. (دقت کنید.)
نتیجه
می‌توان بر اساس توضیحات ارائه‌شده واجب‌الوجود را این‌گونه تعریف نمود:
موجودی که وجودش مشروط به هیچ شرطی نیست بلکه به‌خودی‌خود و صرف‌نظر از هر چیز دیگری موجود است. برهان امکان و وجوب، وجود خارجی چنین موجودی را اثبات خواهد نمود.[2]
[1] البته نمک در شوری نا مشروط است و الا در وجود مشروط است یعنی شوری نمک واجب و ضروری است اما وجودش ضروری نیست به همین دلیل نمک واجب الوجود نیست و ممکن الوجود است اما شور بودنش واجب و ضروری است. (دقت کنید.)
[2] برای مطالعه بیشتر ر.ک: آموزش فلسفه، آیه الله مصباح یزدی، ص366 به بعد.
مطالب مرتبط
عدم امکان دور عدم امکان تسلسل (1) عدم امکان تسلسل (2) عدم امکان ختم به ممکن‌الوجود برهان امکان و وجوب برهان امکان و وجوب در قرآن اثبات وجود واجب‌الوجود نه صفات واجب‌الوجود واجب‌الوجود موجودی بی‌نیاز نیازمندی، حقیقت ممکن‌الوجود تنها موجود بی‌نیاز ختم همه نیازمندی‌ها به موجود بی‌نیاز نیازمندی ممکن‌الوجود در حدوث و بقا تعریف ممکن‌الوجود تفسیر جهان خارج با تقسیم ممکن و واجب عدم اجتماع وجوب و امکان در موجودات عالم عدم امکان واجب و ممکن نبودن موجودات عالم عدم امکان واجب‌الوجود بودن تمام موجودات خارجی روابط دوری و تسلسلی بین ممکنات
