مقدمه
در مقالات قبل (39 تا 51) به‌صورت مفصل برهان امکان و وجوب را تبیین کردیم. طولانی شدن مباحث ممکن است ذهن بعضی از خوانندگان عزیز را مشوش کند به همین دلیل لازم است در این مقاله بابیانی خلاصه ـ که از ابن‌سینا رسیده است ـ محتوای اصلی این برهان را بازخوانی کنیم. عزیزانی که قصد دارند با این برهان بیشتر آشنا شوند لازم است علاوه بر خواندن دقیق مقالات پیشین به منابعی که برای مطالعه بیشتر در ذیل همین مقالات معرفی شدند نیز رجوع کنند.
برهان امکان و وجوب در بیان سینوی
ابن‌سینا به‌صورت کاملاً خلاصه برهان امکان و وجوب را در کمتر از یک سطر این‌گونه بیان می‌کند: «الموجود اما واجب و اما یستلزمه لابطال الدور و التسلسل» یعنی موجود یا واجب‌الوجود است یا [اگر ممکن‌الوجود باشد] مستلزم واجب‌الوجود است زیرا دور و تسلسل باطل است.
توضیح این عبارت به این صورت است که اگر موجودی را در خارج بپذیرم ـ مانند خودمان یا انسان‌های پیرامون خودمان یا طبیعت و یا ... ـ و درواقع از شکاکیت مطلق خارج شویم آنگاه عقلا دو صورت وجود دارد؛ یا این موجود خارجی واجب‌الوجود است که در این صورت وجود واجب‌الوجود ثابت می‌شود و یا اینکه واجب‌الوجود نیست؛ طبعاً وقتی واجب‌الوجود نباشد «ممکن‌الوجود» خواهد بود و ازآنجاکه ممکن‌الوجود موجودی است که ضرورت وجود ندارد و برای موجود شدن نیازمند به برخی شرایط و علل است[1] طبیعی است که نیازمند به علتی خواهد بود یعنی روشن است که «هر ممکن‌الوجودی نیازمند به علت است» حال اگر علت آن نیز واجب‌الوجود باشد بازهم واجب‌الوجود ثابت می‌شود و الا ممکن است و مجدداً نیازند به علتی خواهد بود و اگر این علت‌ها به «عله العلل» یعنی همان واجب‌الوجود ختم نشوند دور یا تسلسل[2] رخ می‌دهد درحالی‌که ثابت شد که دور و تسلسل باطل است پس می‌توانیم به‌صورت خلاصه بگوییم: «اگر موجود خارجی ممکن‌الوجود باشد باید به واجب‌الوجود ختم شود و الا دور و تسلسل لازم می‌آید که هر دو باطل هستند.»
نتیجه‌گیری
نتیجه نهایی اینکه می‌توان به کوتاهی جمله ابن‌سینا وجود واجب‌الوجود را ثبات کرد و گفت: «موجود خارجی یا واجب‌الوجود است و یا مستلزم واجب‌الوجود زیرا دور و تسلسل باطل است.»[3]
[1] براس شناخت بیشتر ممکن الوجود به مقاله 39 مراجعه شود.
[2] برای مطالعه در خصوص ابطال دور و تسلسل به مقالات 47 تا 49 مراجعه شود.
[3] برای مطالعه بیشتر ر.ک: آموزش فلسفه، آیه الله مصباح یزدی، ص366 به بعد و خداشناسی فلسفی، استاد عبودیت، بخش دوم و نهایه الحکمه علامه طباطبائی بخش اثبات واجب الوجود و ...
مطالب مرتبط
عدم امکان دور عدم امکان تسلسل (1) عدم امکان تسلسل (2) عدم امکان ختم به ممکن‌الوجود برهان امکان و وجوب در قرآن اثبات وجود واجب‌الوجود نه صفات واجب‌الوجود واجب‌الوجود موجودی بی‌نیاز نیازمندی، حقیقت ممکن‌الوجود تنها موجود بی‌نیاز ختم همه نیازمندی‌ها به موجود بی‌نیاز نیازمندی ممکن‌الوجود در حدوث و بقا تعریف ممکن‌الوجود تعریف واجب‌الوجود تفسیر جهان خارج با تقسیم ممکن و واجب عدم اجتماع وجوب و امکان در موجودات عالم عدم امکان واجب و ممکن نبودن موجودات عالم عدم امکان واجب‌الوجود بودن تمام موجودات خارجی روابط دوری و تسلسلی بین ممکنات
