مقدمه
برهان امکان و وجوب برهان دقیقی است که تنها توجه دقیق به حدودوثغور نتیجه آن می‌تواند ما را به‌دقت این برهان منتقل نماید. اگر این نتیجه در کمال دقت موردتوجه قرار نگیرد ممکن است توقعات نابجایی از آن صورت پذیرد و یا اینکه حق مطلب آن درک نشود. در این مقاله و مقاله بعد درصدد توقف درنتیجه برهان امکان و وجوب هستیم تا بتوانیم با دقت تمام آن را آن‌چنان‌که شایسته است درک کنیم.
اثبات واجب‌الوجود
برخی گفته‌اند این برهان حتی اگر تمام باشد نیز نمی‌تواند خدای ادیان را اثبات کند زیرا خدای ادیان موجودی واحد است که قدرتی بی‌حدواندازه و علمی بی‌نهایت دارد اما درنتیجه این برهان تنها واجب‌الوجود ثابت می‌شود که وحدت، قدرت، علم و سایر صفات او همچنان مبهم هستند. به‌عبارت‌دیگر از کجا معلوم که این موجود واجب‌الوجود یکی باشد شاید ده‌ها واجب‌الوجود داشته باشیم؟ از کجا معلوم که قادر مطلق باشد شاید دارای ضعف باشد؟ از کجا معلوم که عالم مطلق است شاید جاهل باشد؟ و ...
پاسخ این اشکال این است که اگر گفته شود: «برهان امکان و وجوب، علم، قدرت، وحدت و سایر صفات الهی را اثبات نمی‌کند» این جمله جمله صحیحی است اما اگر گفته شود: «برهان وجوب و امکان هیچ سودی ندارد زیرا صفات واجب‌الوجود را اثبات نمی‌کند» این جمله کاملاً غلط است. به عبرات دیگر این برهان در عین اینکه مستقیماً این صفات را ثابت نمی‌کند اما درعین‌حال کاملاً سودمند است زیرا اساساً این برهان مدعی اثبات صفات واجب‌الوجود نیست و اثبات این صفات خود نیازمند بهره بری از براهین دیگر است بلکه این برهان تنها می‌کوشد تا وجود مؤدی که نیازمند به علت نیست و ضرورتاً موجود است را اثبات کند و برای اینکه آن را دقیقاً بر همان خدای دین که علم، قدرت، حیات و سایر صفات حمیده دیگر را دارد همچنان باید مسیر را با براهین دیگر دنبال نمود.
حقیقت این است که این اشکال از توقعی بی‌جا نسبت به برهان امکان و وجوب سرچشمه گرفته است و مثل این است که شخصی بگوید: «قیچی به هیچ دردی نمی‌خورد زیرا تنه درخت را دونیم نمی‌کند!» آری اگر به نتیجه این برهان دقت نماییم تنها می‌خواهد «وجود واجب‌الوجود» را اثبات کند نه «صفات واجب‌الوجود» که براهین مستقل دیگری عهده‌دار آن هستند و به یاری خدا در سلسله این مقالات نوبت به بیان آن‌ها نیز خواهد رسید.
نتیجه
درنتیجه برهان امکان و وجود «وجود واجب‌الوجود» اثبات می‌شود اما سایر صفات او نظیر وحدت، علم مطلق، قدرت بی‌نهایت و ... نیازمند به ارائه براهینی مستقل هستند که در جای خود مطرح می‌گردند.[1]
[1] برای مطالعه بیشتر ر.ک: آموزش فلسفه، آیه الله مصباح یزدی، ص366 به بعد و خداشناسی فلسفی، استاد عبودیت، بخش دوم و نهایه الحکمه علامه طباطبائی بخش اثبات واجب الوجود و ...
مطالب مرتبط
عدم امکان دور عدم امکان تسلسل (1) عدم امکان تسلسل (2) عدم امکان ختم به ممکن‌الوجود برهان امکان و وجوب برهان امکان و وجوب در قرآن واجب‌الوجود موجودی بی‌نیاز نیازمندی، حقیقت ممکن‌الوجود تنها موجود بی‌نیاز ختم همه نیازمندی‌ها به موجود بی‌نیاز نیازمندی ممکن‌الوجود در حدوث و بقا تعریف ممکن‌الوجود تعریف واجب‌الوجود تفسیر جهان خارج با تقسیم ممکن و واجب عدم اجتماع وجوب و امکان در موجودات عالم عدم امکان واجب و ممکن نبودن موجودات عالم عدم امکان واجب‌الوجود بودن تمام موجودات خارجی روابط دوری و تسلسلی بین ممکنات
