مقدمه
پرونده برهان نظم را در مقالات قبل به پایان رساندیم و اینک پرونده دیگری در خصوص برهانی دقیق‌تر با نام برهان «امکان و وجوب» را می‌گشاییم. این برهان برای اولین بار توسط فیلسوف شهیر اسلامی فارابی صورت‌بندی شد هرچند بسیاری ریشه و اساس آن را در تعالیم دینی نیز یافته‌اند. به هر صورت قبل از ورود به این برهان لازم است مقدماتی را موردتوجه قرار دهیم؛ اولین مقدمه تعریف دو اصطلاح «ممکن‌الوجود» و «واجب‌الوجود» است؛ در این مقاله با اصطلاح اول آشنا می‌شویم.
چیستی ممکن‌الوجود
همه ما به‌روشنی مفهوم وجود و عدم یا همان هستی و نیستی را درک می‌کنیم. همه می‌دانیم برج آزادی، کره مریخ، قانون جاذبه و ... موجودند و متقابلاً اموری مثل دایره مربع، دریای جیوه، کوه طلا و ... وجود ندارند؛ دسته اول را «موجود» یا «هستی» می‌نامیم و دسته دوم را «معدوم» یا «نیستی» می‌خوانیم.
عقل ما آنچه را موجود است به دودسته تقسیم می‌کند، دسته اول موجوداتی که وجود آن‌ها مشروط به تحقق شرایط مختلف است مانند آتش که تنها به‌شرط گرد هم آمدن سه شرطِ حرارت، گرما و ماده محترقه ایجاد می‌شود. اگر به اطراف خود نگاه دقیق کنیم تمام آنچه می‌بینیم این‌گونه است یعنی وجود همه آن‌ها مشروط به امور دیگری است؛ لب تابی که با آن کار می‌کنیم، صندلی که بر آن تکیه می‌زنیم، خورشیدی که بالای سر ما نورافشانی می‌کند حتی خود ما که در حال خواندن و نوشتن هستیم همه و همه موجوداتی مشروط هستیم که وجود ما درگرو تحقق شرط یا شرایطی متعدد است. در فلسفه این دست موجودات «ممکن‌الوجود» خوانده می‌شوند یعنی موجوداتی که بدون شرایط و صرف‌نظر از آن‌ها وجود ندارند بلکه تنها در ظرف تحقق آن شرایط است که پا به عرصه وجود می‌گذارند. در حقیقت این دست موجودات «ممکن‌الوجود» هستند یعنی دو فرض برای آن‌ها وجود دارد، یا شرایط وجودشان فراهم است که در این صورت «موجود» خواهند بود و یا این شرایط هنوز محقق نشده است که در این صورت «معدوم» خواند ماند. گویا صرف‌نظر از این شرایط و به‌خودی‌خود نه موجودند و نه معدوم بلکه یک حالت امکانی بر آن‌ها حاکم است و همواره هستی یا نیستی آن‌ها درگرو شرایطی خارج از وجود آن‌ها است. چنین موجوداتی ممکن‌الوجود هستند. دسته دوم موجودات «واجب‌الوجود» است که در مقاله بعد با آن نیز آشنا خواهیم شد.
نتیجه:
می‌توان ممکن‌الوجود را این‌گونه تعریف نمود:
موجودی که هستی و وجود آن درگرو تحقق برخی شرایط است و صرف‌نظر آن شرایط و به‌خودی‌خود هرگز موجود نیست.[1]
[1] برای مطالعه بیشتر ر.ک: آموزش فلسفه، آیه الله مصباح یزدی، ص366 به بعد.
مطالب مرتبط
عدم امکان دور عدم امکان تسلسل (1) عدم امکان تسلسل (2) عدم امکان ختم به ممکن‌الوجود برهان امکان و وجوب برهان امکان و وجوب در قرآن اثبات وجود واجب‌الوجود نه صفات واجب‌الوجود واجب‌الوجود موجودی بی‌نیاز نیازمندی، حقیقت ممکن‌الوجود تنها موجود بی‌نیاز ختم همه نیازمندی‌ها به موجود بی‌نیاز نیازمندی ممکن‌الوجود در حدوث و بقا تعریف واجب‌الوجود تفسیر جهان خارج با تقسیم ممکن و واجب عدم اجتماع وجوب و امکان در موجودات عالم عدم امکان واجب و ممکن نبودن موجودات عالم عدم امکان واجب‌الوجود بودن تمام موجودات خارجی روابط دوری و تسلسلی بین ممکنات
